Mama heeft Cito-stress: ‘Ik voelde me thuis net een juf met al die oefeningen’

Buikpijn, klamme handen, duizelig, ’s nachts vaak wakker en ze was constant verkouden. In de week voor en tijdens de Centrale Eindtoets – oftewel de Cito van groep 8 – had Noreen last van allerlei stressklachten. Op zich niet zo vreemd bij toetsen op de basisschool, maar Noreen is 33. Haar dochter Nienke (11) was degene die de bewuste eindtoets moest maken.

“Ik liep echt op eieren die dagen”, vertelt Noreen. “Nienke stond er goed voor en ze stevent al jaren af op een vmbo-tl/havoadvies. Maar ik was bang dat ze het op het moment suprême zou verprutsen. Ze is nogal een dromer. Nienke kan gerust een halfuur uit het raam staren, kijkend naar een vlinder of namen verzinnen voor haar pony. En dat is nou net niet de bedoeling bij een toets.”
 

Extra oefenen

In de voorjaarsvakantie had Noreen nog een mail gehad van school waarin gesommeerd werd geen extra druk op te leggen bij de kinderen. De ervaring leerde dat veel ouders in de vakantie alvast gingen oefenen met oude examens en de kinderen daarmee eigenlijk onnodig gek maakten. Het dringende advies van Nienkes juf was om niet te veel ophef te maken en nog niet met de kinderen te praten over eindtoetsen; ‘het was immers al spannend genoeg’.

Een advies wat Noreen negeerde. “Ik heb juist op Marktplaats oude Citotoesten gekocht en heb Nienke getraind in dat wat zou komen. Niet om haar bang te maken, maar om haar goed voor te bereiden, zodat zij vertrouwd raakte met de vraagstelling. Mede daardoor besefte ze dat het wel menens was en ze haar best moest doen. Nienke deed het overigens prima tijdens de Cito, ze was heel chill. Ik moest haar ’s morgens gewoon wakker maken, ze sliep als een baby. Terwijl ik die dagen leefde op Valdispert. Ik was zo blij toen we die Cito-hel achter de rug hadden.”
 

LVS

Noreen, maar ook het gros van de mensen die pakweg vijf jaar geleden nog geen kinderen op het middelbaar onderwijs hadden, heeft het over de ‘de Cito’ als ze het heeft over het meetinstrument waarmee gekeken wordt naar het schooladvies van leerlingen. Officieel klopt dat niet. Basisscholen zijn sinds 2015 verplicht om te werken met een leerlingvolgsysteem (LVS), wat bestaat uit observaties van de leerkrachten, de werkjes die de kinderen maken, hun leerwerkhouding, sociaal-emotionele ontwikkeling en alle gemaakte toetsen. Het loopt van groep 1 tot en met 8 en is dus een meetinstrument voor de lange termijn.

Aan het eind van de rit volgt in groep 7 nog een zogenaamde Entreetoets en in 8 dus een Eindtoets. Die Eindtoets kan die van Cito zijn, maar ook van een van de andere zes grote partijen op de markt. Overigens is Cito nog steeds het populairst: in schooljaar 2016/2017 deden 116.723 leerlingen van 4150 scholen hieraan mee. Tegenover 42.444 leerlingen en 1645 scholen die de IEP Eindtoets (de nummer twee) en 15.583 leerlingen en 609 scholen die de ROUTE 8-toets hanteerden.

Zeker als je zelf uit ‘een andere tijd’ komt en jouw kind nog niet of net op de basisschool zit, duizelt het je al snel van alle namen en toetsen. Toch klinkt het leerlingvolgsysteem ingewikkelder dan het is. Het brengt acht jaar lang in kaart hoe een kind functioneert. In januari en juni worden standaard Citotoetsen afgenomen. Om het verwarrend te maken: dat zijn dan wel de echte Cito-toetsen.

Deze tussentijdse toetsen geven vaak een uitslag in een Romeinse cijfer met een vaardigheidsscore. Aan de hand van die score kan de school zien of een kind voldoende vorderingen heeft gemaakt. Een kind dat aan het eind van de rit veel I-scores heeft voor rekenen en begrijpend lezen krijgt vwo-advies, zijn er voornamelijk III-scores, dan wordt het waarschijnlijk vmbo-tl. Ongeacht de uitkomst van die vermaledijdende Eindtoets dus.
 

Tussentijdse Cito-stress

Bij Ruth, 39, moeder van Indy (11) en Kay (8), zorgden juist die tussentijdse Citotoetsen voor veel onnodige stress. “In groep 3 kregen we het dringende advies om extra met Indy te lezen, omdat ze achterliep. Ze kreeg huiswerk, maar ook in de vakanties moest ze dagelijks een leesopdracht doen. Dit leidde tot een behoorlijk gefrustreerd kind in de zomer, dat snel huilde en boos werd. Mijn man Rik en ik wilden niet dat ze een achterstand op zou lopen, maar vonden de aanpak heel raar. Een gefrustreerd kind staat immers niet open om te leren. We zijn toen gestopt met het verplicht vakantielezen en legden de focus op plezier. Zij mocht van ons alles gaan lezen wat zij leuk vond; een tekst op een menukaart, een kaart, folders, et cetera. Hierdoor vond ze haar lol weer terug en ging ze met rasse sprongen vooruit.”

De druk van de toetsen op school bleef echter aanwezig. “In groep 5 werd dyslexie bij Indy geconstateerd. Ze kreeg een dyslexiebehandeling, maar omdat ze nog steeds lager dan gemiddeld scoorde, zijn we oude Cito’s met haar gaan oefenen. Daarnaast kwam een vriendin, die remedial teacher is en kinderen met gedragsproblemen of leerachterstanden helpt, bij ons thuis om Indy te begeleiden. Op een gegeven moment oefenden we bijna elke dag. Zelf werk ik in de kinder- en jeugdpsychiatrie en in het voortgezet speciaal onderwijs, maar ik voelde me thuis ook net een juf.”
 

Montessorischool

Omdat Indy met tegenzin naar school ging en ook Ruth en haar man baalden van het vele huiswerk, zochten ze naar een ander soort school voor Indy en haar broertje. “Sinds dit schooljaar zitten ze op een Montessorischool waar veel minder waarde wordt gehecht aan (Cito-)toetsen. Wij zijn gestopt met het oefenen van oude Cito’s. Het maakt ons niet uit op welk niveau ze straks uitstromen. Geen moment ben ik bang dat een van de kinderen het in de maatschappij niet gaat redden. Indy is talentvol op haar manier en daarom past praktisch onderwijs beter bij haar. Misschien dat voor Kay theoretisch onderwijs beter is. Maar hopelijk gaan ze iets doen wat bij hen past.”
 

Lees ook
Juffen schrijven brief aan leerlingen uit groep 8: ‘Cito laat niet zien wat jou zo speciaal maakt’ >
 

‘De Citotoets blijft een middel’

Tess (44) is moeder van Olivia (13) en Tygo (10) en werkt al twintig jaar als leerkracht in het basisonderwijs. Zij heeft al jaren te maken met kinderen en ouders die in de stress raken van de Citotoetsen. Ouders die komen klagen dat het niet hoog genoeg is, ouders die de uitslag op de muur willen hangen zodat ze kunnen zien hoe goed hun kind het heeft gedaan of die zich een slag in de rondte oefenen om het cijfer maar zo hoog mogelijk te krijgen.

“Toch ben ik als juf niet extreem voor of niet extreem tegen de Citotoets. Het is een mooi middel, maar het blijft een middel en moet zeker niet overgewaardeerd worden. Ik ken scholen waar leerkrachten op het matje geroepen worden als de Cito-scores te laag zijn en waar meer belang wordt gehecht aan de cognitieve vaardigheden dan aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. Ook ken ik scholen waar docenten veel vrijheid hebben in hun lesprogramma, mits de Cito’s maar hoog genoeg zijn. Zelf denk ik dat een goede leerkracht in staat is om correct in te schatten waar een kind hoort, waar en hoe het zich optimaal kan ontwikkelen. Dit op basis van diverse bronnen en middelen, en de Eindtoets is er daar gewoon een van.”
 

Motivatie

Naast haar ervaring als juf van groep 6, maakt Tess de stress om Cito’s als ouder mee. “Maar ik heb als moeder geen andere mening dan als leerkracht. Ik vind het belangrijk dat mijn kinderen zich fijn voelen op school en veel vrienden hebben. Als de uitslag van hun Cito’s hoog zijn is dat mooi meegenomen, maar het is zeker geen prioriteit. Nou had ik geluk met mijn dochter Olivia, zij fietste fluitend door de stof. Topo? Een keertje voor het ontbijt overkijken en weer een tien in de pocket. Als je dan het welzijn boven de resultaten stelt, heb je makkelijk praten, want die waren toch al hoog zonder dat ze daar moeite voor hoefde te doen.

Maar mijn zoon Tygo is een ander verhaal. De lieve schat kwam uit school met de mededeling dat hij een boekbespreking moest houden en dat meester had gezegd dat het niet erg was als het boek niet helemaal uit was. En dus werd het laatste hoofdstuk van Julius Zebra expres niet gelezen.

Voor kinderen als hij is dus een andere aanpak nodig. Ik móet wel met hem aan de slag om topo te leren als er een toets in het vooruitzicht ligt en we moeten samen dagelijks woordjes oefenen voor Engels. Dit heeft niet zozeer iets met intelligentie te maken, eerder met motivatie en misschien wel een beetje gemakzucht. Buitenspelen is in zijn ogen duizend keer leuker en belangrijker dan nu Engels leren, want hij gaat toch niet in Engeland wonen.”
 

‘Hem aan het werk zetten is een drama’

Ook Esther (43), moeder van Sterre (12) en Jesse (10), begint te zuchten als ze het C-woord hoort. “Tja, de Citotoets. Het is niet de grootste vriend van mijn kinderen, die negeren het gewoon. In het verleden heb ik tot in den treure geoefend, overhoord en bijles gegeven om hen aan een hogere score te helpen. Zonder succes. Mijn zoon vindt school sinds groep 3 niet leuk. Hij wil voetballer worden en wil – behalve als het gaat om het schoolvoetbaltoernooi – niets met school te maken hebben. Dat levert veel strijd op. Op dit moment moet hij bijvoorbeeld een spreekbeurt voorbereiden over Griekenland. We hebben de boeken al en de onderwerpen die hij gaat behandelen, maar hem daadwerkelijk aan het werk te zetten is net een Grieks drama.”

Esther blijft hem aansporen, maar heeft het dagelijks oefenen opgegeven. “Ik ben helemaal omgedraaid. Ik ben er inmiddels wel achter dat ik nog zoveel kan willen, als m’n kind het niet zelf inziet, heeft het geen zin. Ik laat ze vrij. Niet zo vrij dat ze niets hoeven te doen en daardoor niet overgaan, maar ik ben niet meer gefocust op de Citotoetsresultaten. Ik kijk naar de cijfers die mijn kinderen door het jaar heen halen en hun rapporten. Het ergste wat kan gebeuren is dat ze laag scoren op de Eind-Cito. Nou dan gaan ze eerder naar het praktijkgericht onderwijs. Lijkt me niks mis mee.”
 

Hoger puntenaantal

Hoewel er een enorme lading om de Eindtoets heen hangt, staat het schooladvies tegen die tijd al vast. De middelbare school neemt een kind aan op basis van die gronden. Je hebt dus niets te verliezen bij een offday van het kind, want de Eindtoets kan dat advies niet naar beneden stellen.

Dat veel kinderen (en hun ouders) toch heel gespannen zijn, komt omdat er soms een heroverweging plaatsvindt als een kind béter scoort. Een hoger puntenaantal op de Eindtoets kan daardoor leiden tot een hoger schooladvies. Ook al ben je ingeschreven op vmbo-niveau, als je genoeg punten haalt, kun je eventueel nog worden overgeplaatst naar de havo. En dáár zit de stress in. Ze willen hoger scoren, zelfs al hebben ze lang niet altijd de capaciteiten om dat te doen, zo merkt Juf Tess. Ze weet dat er een levendige handel is in oude Citotoetsen op haar school. Ze ziet ook genoeg ouders van haar leerlingen oefenen met Citotoetsen, om zo tot hogere scores en dito schooladviezen te komen. “Ouders kunnen best betrokken zijn en hun kinderen motiveren, maar wil je echt dat je kind koste wat het kost op een hoger niveau terechtkomt dan het eigenlijk aankan? De vraag is altijd: wie bewijs je daar een dienst mee?”
 

Dit artikel staat in Kek Mama 05-2019.

Nog meer Kek Mama?
Volg ons op Facebook en Instagram. Of schrijf je hier in voor de Kek Mama nieuwsbrief >