Alles over het Internet-trauma bij ouders (en hoe je dat voorkomt)

“Weet je wat je ook niet in je mond moet stoppen? Een piemel!” Ellemieke hoorde het haar achtjarige dochter zeggen tegen haar peuterzusje. Toen ze vroeg hoe ze daar nu toch bij kwam, van die piemels, antwoordde ze: “Gewoon, op YouTube.”

Een op de drie kinderen onder de tien jaar en tachtig procent van alle kinderen heeft weleens porno gezien op internet. Vaak gebeurt dat per ongeluk, binnen drie klikken kunnen ze er terechtkomen via spam, mail, pop-ups, of het zoeken naar iets onschuldigs als poezenfilmpjes.
 

Digitaal ontmaagd

Het zien van porno op jonge leeftijd hoeft niet per se heel schadelijk te zijn, staat te lezen in het onlangs verschenen boek Digitaal ontmaagd – Gids seksuele opvoeding voor ouders en opvoeders vandaag. De leeftijd waarop speelt wel een rol. Tieners beseffen vaak dat het om fictie gaat, al kunnen ze wel onzeker worden van de pornopenissen en -poezen, maar voor jonge kinderen kan het schrikken zijn. 

Sarah van Gysegem, auteur van het boek, heeft er ervaring mee: “Terwijl een volbloed puber misschien plezier beleeft aan porno, kan een tienjarige diep geschokt zijn. Zoals mijn jongste zoon het zei: “Ik vond het een beetje griezelig en heb het direct weggeswipet.” In zo’n geval kun je uitleggen dat seks tussen twee mensen op een romantischere manier kan gebeuren, dat wat ze gezien hebben niet strookt met de werkelijkheid.”

Sammie, de vijfjarige stiefdochter van Laura, zat naast haar op de bank met de telefoon van haar vader. Het meisje wilde een spelletje doen toen er een filmpje in het scherm verscheen: een jongetje stak zijn piemel in een kip. Verbaasd liet ze het aan Laura zien. Laura: “Sammie vroeg wat dat jongetje aan het doen was. Ik zei maar dat hij met zijn vinger in de kip voelde, om het ei te zoeken.”

Nadat Daan (7) en zijn vriendjes wat pornofilmpjes hadden bekeken, was zijn interesse in seks gewekt. Op de tablet trof zijn moeder allemaal foto’s van opgerekte anussen aan. “Ik schrok me kapot. Daarna heb ik meteen filters op zoektermen geïnstalleerd.”

Eva ontdekte dat haar achtjarige zoon Jonas had gegoogeld: ‘wat is een vagina?’ Dat was voor mij een mooie aanleiding om het met hem over seks te hebben. In de auto op weg naar oma ben ik erover begonnen. Jonas rolde flink met zijn ogen, maar het beginnetje is gemaakt.”
 

Praten over online seks

Met je kind op een luchtige manier over online seks praten is belangrijk. Nederlandse ouders worden er steeds beter in. Ouders van kinderen tussen de twaalf en zeventien kijken massaal met hun kinderen mee, blijkt uit recent onderzoek. 83% houdt in de gaten wat hun kinderen online uitspoken. 63% kijkt live met hun kinderen mee, gevolgd door het checken van hun mobiele telefoon (52%) en sociale media (50%). Ouders geven aan er minimaal één keer in de week met hun kroost over te praten (56%).

Marjolijn Bonthuis van veiliginternetten.nl, een samenwerkingsverband van organisaties die toezien op veilig internetgebruik: “Steeds meer ouders raken ervan doordrongen dat afspraken maken over internet bij de opvoeding hoort, net als afspraken maken over tv-kijken, gamen, buitenspelen, snoepen en bedtijd. Dat meekijken betekent overigens niet dat ze hun kind de hele dag in de gaten houden, wél dat ze op de hoogte zijn wat er online gebeurt. Ze passen samen met hun kind de privacyinstellingen aan, verdiepen zich in Instagram en Snapchat, installeren filters en afspeellijsten.

Het is goed dat ouders niet langer negeren dat er een online wereld bestaat die heel belangrijk is voor hun kinderen. Het is belangrijk er gesprekken over te voeren. Een kind moet van jou horen dat het internet alles voor de eeuwigheid bewaart. Dat je voorzichtig moet zijn met het aanmaken van accounts of het delen van foto’s en filmpjes, want er zitten engerds op internet – groomers die willen chatten met jonge meisjes via vrolijke paardenspelletjes of MovieStarPlanet.”
 

Lees ook
Onderzoek: kinderen hebben liever geen zakgeld dan geen internet >
 

Streak

Kinderen krijgen gemiddeld op de leeftijd van 11,7 een smartphone of een tablet, 5% procent van de vierjarigen heeft al een mobieltje. Met hun telefoons sturen kinderen dingen door: van filmpjes over zelfmoord tot meiden die elkaar aanvallen via een diss track (een rapnummer waarin ze elkaar afzeiken). De filmpjes gaan viral.

Marjolijn Bonthuis: “Ik keur het af, maar voor hen is het humor.” Het is belangrijk je in de leefwereld van je kinderen te verdiepen en niet alles zomaar te veroordelen, zegt ze. “Zelf ben ik nu verwikkeld in een streak met een hoogleraar, dan stuur je elkaar iedere dag een foto via Snapchat, waarmee je vlammetjes kunt verdienen. Als je een dag geen foto doorstuurt, raak je alle foto’s en vlammetjes kwijt. Ik hoorde er voor het eerst over toen mijn zoon op zeilkamp was en ik een foto van hem zag met zijn smartphone.

Ik sprak hem daar verontwaardigd op aan: ‘Zit je nu zelfs op een zeilboot nog op je telefoon?’ Hij vertelde toen over de streak met zijn beste vriendin en hoe vreselijk het zou zijn als hij die zou verbreken. Omdat ik wilde begrijpen wat de aantrekkingskracht ervan was, ben ik het zelf gaan doen, en ik snap nu hoe leuk het is.”
 

Kettingbrieven

Onder scholieren van de basisschool is het populair rare kettingbrieven (‘Als je dit bericht niet doorstuurt vermoord ik je moeder’) of bizarre challenges door te sturen. Moeder Janna schrok toen bleek dat haar toen tienjarige dochter Lola kettingbrieven krijgt doorgestuurd van klasgenootjes: “Ze vertelde dat ze de meeste gewoon negeert, maar dat ze zich soms wel onder druk gezet voelde om bijvoorbeeld een bericht met de tekst ‘Als je om kanker geeft, verzend je dit bericht aan tien mensen’, door te sturen.”

Tim, de tienjarige zoon van Marianne was een tijdje in de ban van de Momo Challenge: “Momo is de geest van een overleden vrouw, met het uiterlijk van de heks Eucalypta. De challenge was dat je het nummer van Momo moest toevoegen aan je Whatsapp om haar geest zo te kunnen oproepen. Ze zou dan antwoorden met teksten als ‘Als je mijn instructies niet opvolgt, zal ik je van deze planeet laten verdwijnen.’ Gelukkig praatte Tim er met ons over, hij werd er angstig van. We hebben uitgelegd dat het allemaal onzin is. Niks om bang voor te zijn. Wel hebben we Tim verteld dat hij nooit zomaar zijn nummer moet geven aan wildvreemden, want dat kan echt tot problemen leiden.”
 

Loslaten

Hoever je gaat in je internetopvoeding is voor iedereen anders. Marjolijn Bonthuis: “Ik begrijp dat het ouders rust geeft als hun kind buitenspeelt met een smartwatch om zijn pols of met een gps-tracker op zijn telefoon. Maar als je gewend bent je kind vanaf jonge leeftijd te volgen, wanneer durf je het dan los te laten? Ik vergelijk het altijd met fietsen: eerst fiets je met je kind mee, dan mogen ze zelf fietsen met een groepje en vervolgens fietsen ze alleen. Maar als hun licht kapot is, moet het eerst gerepareerd worden en als het spekglad is, haal je je kind voor de veiligheid toch even op.”
 

Het verschil tussen echt en nep

Uit onderzoek blijkt dat ouders van kinderen van twaalf tot en met zeventien het bezorgdst zijn dat hun kind dingen tegenkomt waar het niet aan toe is (58%). Marije Lagendijk van Bureau Jeugd en Media: “Tot negen jaar zien kinderen geen verschil tussen echt en nep en kunnen ze risico’s moeilijk inschatten. Voor ouders van jonge kinderen is het daarom belangrijk een actieve rol te spelen als het gaat om online opvoeden.

Maak het zo concreet mogelijk: je mag geen filmpjes kijken met geweld, bloed, blote mensen of pijn. Leg uit waarom je dat niet wilt: nare beelden verdwijnen soms niet meer uit je hoofd en dat is niet fijn. Filmpjes kunnen voor angsten zorgen. Probeer dus zo veel mogelijk zicht te hebben op wat je kind online doet en installeer filters op tablets, smartphones, laptops en computers. Maak afspraken over de tijd die ze online mogen doorbrengen en wees daarin consequent. Vraag je kind niet alleen hoe hun dag op school was, maar ook: ‘Hoe was het op internet vandaag?’ Het hoort bij hun leven en dus bij je opvoeding.”
 

YouTube Kids

Relatief nieuw in Nederland is YouTube Kids met kindvriendelijke content voor kinderen tot en met dertien jaar, sinds kort ook gratis in Nederland te downloaden. Bij YouTube Kids hebben ouders de controle. De schermtijd kan worden ingesteld zodat er bijvoorbeeld slechts een uur per dag kan worden gekeken. Ook kunnen ouders de zoekfunctie uitzetten en handmatig video’s of kinderkanalen selecteren. Verder valt de kijkgeschiedenis te raadplegen en loopt alles via het Google-account van de ouders. Op die manier komt je zesjarige op zoek naar leuke Frozen-filmpjes niet uit bij twee mensen die elkaar met messen te lijf gaan.

“YouTube Kids is een goede ontwikkeling,” zegt Marije Lagendijk. “Voor mijn dochter van drie heb ik de afspeellijsten geselecteerd op thema. Ik kijk altijd eerst of ik iets geschikt vind. Je jonge kind vrij laten bewegen op internet is net zoiets als ze de autosleutels geven en zeggen: ‘Ga maar een ritje maken.’ Pas in de tweede helft van groep 8 kun je een kind zelfstandig op internet laten, en dan nog moet je blijven meekijken. Zoek uit waar apps toegang tot geven, zoals jouw creditcard, of gewelddadige 16+ games.”

Straffen uitdelen of boos worden als je ontdekt dat ze naar porno of geweld hebben gekeken of nare filmpjes doorsturen, heeft een averechts effect. Marije Lagendijk: “Je wilt juist in gesprek blijven en dat ze wat ze doen en zien op internet openlijk met jou durven te bespreken.”
 

Een grote snoeppot

Orthopedagoge Mariëlle Beckers begrenst ook haar eigen kinderen in hun internetgebruik. “Ik vergelijk het internet met een grote snoeppot die midden in de kamer staat. Als je ze even alleen laat, zullen veel kinderen stiekem een snoepje pakken. Jonge kinderen moet je helpen bij het controleren van hun impulsen. Mijn kinderen mogen tot elf jaar geen smartphone en we hebben geen tablets in huis. Ze mogen een halfuurtje per dag op de computer, met een timer.

Het is niet eenvoudig, maar op het moment dat we de regels loslaten ontstaat er meteen ruzie. Het is ook een goed idee je eigen internetgebruik onder de loep te nemen. In mijn praktijk hoor ik vaak van kinderen dat papa en mama altijd op hun telefoon of achter de laptop zitten.”
 

Dit artikel staat in Kek Mama 06-2019.

Meer tips over veilig internetgebruik? Schrijf je hier in voor de Kek Mama nieuwsbrief >